Sadržaj
U Republici Srbiji se 11. novembra obeležava Dan primirja. Toga dana, kao i čitavu sedmicu pre praznika, na reveru se nosi jedan specifičan amblem. On se sastoji od dve zelene trake i jednog ljubičastog petolatičnog cveta. Reč je o spoju Albanske spomenice i biljke koja je u botanici poznata i kao cvet „feniks“. Ova simbolika nije nimalo slučajna. U pitanju je Natalijina ramonda, zvanični simbol primirja, kao i simbol vaskrsa Srbije u Prvom svetskom ratu.
Natalijina ramonda – cvet „feniks“
Natalijina ramonda (Ramonda nathaliae) je endemit, ugrožena i retka vrsta koja raste u prirodi samo na određenim malim oblastima. Raste u centralnom delu Balkankog poluostrva, Severnoj Makedoniji, severnim oblastima Grčke i Srbiji. Iako nije u pitanju lekovita biljka, biološke osobine ovog cveta gotovo su čudesne. Naime, natalijina ramonda je cvet za koji je karakteristična anabioza (ponovo oživaljavanje sasušenih biljaka). Ona „vaskrsava“ čak i nakon što se potpuno osuši, i to uz samo malo kiše ili nekoliko kapi vode. Ovu sposobnost „oživljavanja“ na neobičan način otkrio je ruski botaničar Pavel Černjavski, koji je boravio i u Srbiji, kada je slučajno oborio čašu i prosuo vodu po suvom cvetu.
Natalijinu ramondu i prelomne bitke u završnici Prvog svetskog rata povezuje ista oblast prostiranja. Raste na teško pristupačnim lokacijama i staništima. U pitanju je drevna vrsta koja je preživela čak i ledeno doba, a zatim opstala na skrivenim delovima Balkana. Ovaj cvet koji se još naziva i „balkanskim feniksom“ ima svoj dom i u Beogradu, zajedno sa tzv. „srpskom ramondom“. Možete ih videti u Botaničkoj bašti „Jevremovac“.
Zašto Natalijina ramonda?
Cvet koji je uzet za simbol primirja u Prvom svetskom ratu nazvan je prema kraljici Nataliji Obrenović, vlaškoj princezi, supruzi kralja Milana Obrenovića i majci poslednjeg srpskog vladara iz ove dinastije – Aleksandra. Ljubav prve kraljice savremene Srbije prema srpskom narodu nije se ogledala samo u pomaganju u toku Velikog rata. Naime, Natalija je za vreme rata sa Bugarskom 1885. godine, zbog svoje brige i truda oko ranjenika, postala veoma popularna. Stoga i ne čudi što je ovaj cvet poneo baš njeno ime. Srpska i bugarska vojska sukobiće se i 1913. na Bregalnici, u Drugom balkanskom ratu, a zatim i 1916. na Kajmakčalanu. Dakle, upravo na mestu gde raste ova čudesna biljka što vaskrsava. Zbog toga se natalijina ramonda i dovodi u vezu baš sa ovim istorijskim događajem.
Drugi deo svog imena pomenuti cvet duguje botaničaru Ramondu, koji je živeo krajem 18. i početkom 19. veka. Prema njegovom imenu je čitav rod ove biljke dobio naziv ramonde. Postoji, dakle, više vrsta ramondi. Srpsku ramondu (Ramondа serbicа), u 19. veku, na Rtnju je pronašao Josif Pančić, dok je natalijinu otkrio dvorski lekar Milana Obrenovića Sava Petrović, nadenuvši joj, zajedno sa Pančićem, ime prema kraljici Nataliji.
Srbija u Velikom ratu – od sloma do konačne pobede
Nakon pobedničke ratne 1914. godine usledila je godina pegavog tifusa i novog napada na Srbiju od strane Centralnih sila. Nakon zajedničkog napada Nemačkog carstva, Austrougarske i Bugarske, Kraljevina Srbija bez podrške saveznika nije bila u stanju da se odbrani od brojčano znatno nadmoćnijeg neprijatelja. Usledilo je povlačenje pod neprestanom borbom vojske, vlade, kralja, skupštine, civila i austrougarskih ratnih zarobljenika, kroz bespuća Crne Gore i Albanije. Prelazak preko Albanije u zimu 1915–1916. godine ostao je upamćen kao Golgota srpskog naroda. Pomen svim njenim žrtvama dao je naš pesnik Milutin Bojić u pesmi “Plava grobnica”. Italijanskim i francuskim brodovima srpska vojska i civili prebačeni su na ostrva Krf i Vido, južnu Francusku, severnu Afriku i Solun. U Solunu će otpočeti borba za oslobođenje otadžbine.
Prva velika bitka na novostvorenom solunskom ratištu (frontu) odigrala se na najvišem vrhu planine Nidže na Kajmakčalanu (2.525 m). Dakle, upravo na mestu gde raste natalijina ramonda. Srpska vojska je uz velike gubitke pobedila bugarsku vojsku, našavši se na „kapiji slobode“. Posle dve godine zajedničke borbe sa saveznicima protiv Centralnih sila, u septembru 1918. godine Solunski front je probijen. To je ujedno i ubrzalo kraj Prvog svetskog rata.
Bugarska je kapitulirala posle samo dve nedelje (29. septembar), Osmansko carstvo nakon mesec dana (30. oktobar), a ubrzo nakon toga i Austrougarska (3. novembar) i Nemačka (11. novembra). Time su ratne operacije u Prvom svetskom ratu završene. Tog 11. novembra u 11 č. potpisano je primirje na Zapadnom frontu (u francuskom gradu Kompijenju, u železničkom vagonu generala Ferdinanda Foša) između zapadnih saveznika i Nemačke, čime su borbe u Evropi završene. Dva minuta pre sklapanja primirja poginuo je i poslednji vojnik na Solunskom frontu. Upravo tom događaju, tj. potpisivanju ovog primirja, posvećen je praznik koji se na ovaj dan obeležava širom sveta.
„Spasa nam nema, propasti nećemo“ (Pašić)
Povodom Dana primirja u Prvom svetskom ratu u mnogim zemljama se održavaju svečanosti i nose posebna obeležja, a samo za Srbiju je karakteristično nošenje Natalijine ramonde. Nijedna druga država nije imala takvu sudbinu: iako poražena – nije kapitulirala. Imajući ovo u vidu, jasno je zašto baš ovaj cvet koji vaskrsava govori o srpskom narodu i njegovim iskušenjima – njegovom vraćanju u život nakon prividne smrti. Prema rečima Roberta Lensinga, državnog sekretara SAD: „Kada se bude pisala istorija ovoga rata, njen najslavniji deo nosiće naziv: Srbija“.
Slava precima!
